Christine Karman (consultant bij het automatiseringsbedrijf BSO/Origin)

"Op de digitale snelweg komt u een spookrijder tegemoet". Een zin die niet anders kan dan angst teweegbrengen voor het fenomeen dat met een slechte metafoor "de digitale snelweg" is genoemd. Het is de titel van een stuk in deze krant van donderdag 29 december. Een stuk van Peter de Leeuw, beleidsambtenaar bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat, over het Nationaal Aktieplan Elektronische Snelwegen (NAP) dat vorige week is gepubliceerd, onder meer via het internet. Peter heeft het niet helemaal begrepen volgens mij.
Hij heeft het over de grote hoeveelheden informatie die via "de snelweg" de burger bereiken, en noemt problemen die hij daarbij ziet. Hoe kan de burger "deze snelweg-stortvloed op een verantwoorde manier verwerken?" is een van zijn vragen, gevolgd door zijn constatering dat "snelwegofielen deze vraag niet als een probleem beschouwen". Ze vinden technische oplossingen (blijkbaar was er dus wel een probleem) hetgeen kortzichtig zou zijn. De burger moet zelf in staat zijn de informatie te filteren. Maar dan komt er een belerende opmerking dat "de digitale burger niet heeft leren selecteren en waarderen". Als je dat schrijft heb je geen hoge dunk van je medeburgers, en bovendien besteedt het aktieplan juist aandacht aan de maatschappelijke dilemma's die in de informatiemaatschappij kunnen ontstaan. Dilemma's als een mogelijk kloof tussen informatie-"haves and have nots", inadequaat onderwijs, vermeende achterstand van vrouwen en de kosten die de informatiesnelweg voor de burger met zich meebrengt. Vormen deze dilemma's dan een reden om nieuwe technologie buiten de deur te houden? Dan worden we allemaal "have-nots".
Wat is de gedachtenfout die Peter maakt, en die met hem heel veel mensen maken in de discussie over de digitale snelweg. Zodra je praat over een snelweg denk je aan een stroom, in dit geval van informatie. Informatie die heel hard de ene kant op gaat, en parallel maar onafhankelijk ervan een stroom die net zo hard de andere kant op gaat. Dan ontstaat ook de vergelijking met een spookrijder: die heb je op autosnelwegen dus zal je die hier ook wel hebben. Een burger die heel hard zijn informatie de verkeerde kant de snelweg op stuurt, met als gevolg een informatie-kettingbotsing. Vreselijk!

Maar de snelweg is alleen een metafoor, ze staat voor de Nationale Informatie Infrastruktuur, de NII. Al Gore mocht niet praten over breedbandverbindingen voor informatieuitwisseling (politieke belangen en zo) en vond toen de "information superhighway" uit. Een Informatie Infrastruktuur is heel wat anders dan een snelweg, en eigenlijk is het ook nog niet de goede term, ik prefereer de "Informatie- en Communicatie Infrastruktuur". Het telefoonnet is een communicatie infrastruktuur, heb je daar spookrijders? Een goede infrastruktuur, is die verantwoordelijk voor een overvloed aan informatie? Nee, een goede infrastruktuur maakt het mogelijk veel informatie te verkrijgen en dus de juiste informatie te selecteren. Net zoals een krantelezer informatie selecteert. Soms gaat dat niet goed en lees je per ongeluk een artikel over spookrijders, en zo zal ook de burger in de NII moeten selecteren en filteren. Zij of hij zal ook beter worden geinformeerd, want er is meer om te selecteren en dus een grotere kans op goede informatie.
Een "Communicatie Infrastruktuur" leidt tot de global village die McLuhan al zag. Is dat verkeerd? Leidt dat dan tot spookrijders en botsingen? Of tot de afstomping die we nu zien bij het teveel TV kijken? In tegendeel, als je teveel TV kijkt stomp je af omdat je wel veel ellende ziet maar niks kan doen, althans niet direkt. De NII geeft je de mogelijkheid tot tweerichtingverkeer, of veelrichtingverkeer (alleen al daarom deugt de term snelweg niet) waardoor je wel onmiddellijk je met iets kan bemoeien, ook als dat iets zich aan de andere kant van de wereld afspeelt. Mooi toch?
Het verschil tussen eenrichtingverkeer (TV) en veelrichtingverkeer (NII) laat zich illustreren met een voorbeeld dicht bij huis. De krant is een eenrichting-medium. Een klein aantal mensen kan discussiëren (bijvoorbeeld Peter en ik), de rest leest, passief. De meningsvorming wordt bepaald door die paar mensen die schrijven (u kunt wel allemaal een ingezonden stuk schrijven, maar daar wordt de krant niet overzichtelijker van). De rest is het er mee eens of haakt af . Een voorloper van de NII is het internet, en daar speelt zich dezelfde discussie af als hier tussen Peter en mij. Alleen, daar doet iedereen mee. Iemand schrijft een stukje, een ander reageert, veel mensen reageren, en gaandeweg ontstaat een mening, een consensus. Er gaat veel informatie heen en weer, maar het resultaat is effectieve communicatie tussen vele mensen. Mijn mening hier wordt ook ten dele bepaald (gevoed) door die discussie op het internet. En u kunt meedoen, als u wilt, via de mailinglist nap-nl@surfnet.nl (sorry voor de term, Peter).
In die discussie op het internet over het aktieplan merkte iemand op over een aantal ambtelijke stukken dat het "perfecte innovatiekillers" zijn. Er worden zoveel eisen gesteld, zoveel voorbehouden gemaakt en vergunningenstelsels bedacht dat ieder initiatief bij voorbaat wordt gesmoord. Dat geldt niet voor het Nationaal Aktie Plan. Het geldt wel voor de stukken (zoals donderdag in deze krant) die geschreven worden over de NII ("de snelweg") waarbij het een vooropgezet doel lijkt een ontwikkeling te smoren zonder dat men zelf een duidelijk beeld heeft van die ontwikkeling.
Wat is dan het nut van de NII?
In onze maatschappij wordt in toenemende mate de economische bedrijvigheid bepaald door informatie in plaats van goederen. Niet wie de goederen heeft of vervoert verdient geld, maar degeen die de informatie over die goederen heeft, degeen die de communicatie beheerst. Dat geldt in de financiele wereld, waar banken niet meer de logistiek van het geld regelen maar de logistiek van de informatie. Ik zie mijn geld via bankafschriften en pinpasjes en slechts een klein deel contant.
Het geldt ook voor bedrijven in de logistieke sector. Of het nou KLM Cargo is of een stadskoerier, hun succesfactor is de informatie over de goederen die ze vervoeren en de communicatie om die goederen op het juiste tijdstip op de juiste plek te krijgen. Alleen, wat ontbreekt is een middel om die informatie en communicatie soepel te laten verlopen. De een gebruikt satellietverbindingen en electronic mail, de ander zaktelefoons en opschrijfboekjes. Hoe aardig zou het zijn als we één infrastruktuur hadden voor die informatie en communicatie: een Nationale Informatie en Communicatie Infrastruktuur.

In het Nationaal Aktieplan wordt voorgesteld voorbeeldprojecten te starten in de openbare sector en in het bedrijfsleven. Schiphol en Rotterdam worden daaarbij expliciet genoemd als informatieknooppunten. Het aanleggen van een goede informatie-infrastruktuur daar zal van grote invloed zijn voor de economische ontwikkeling, niet alleen van Rotterdam en Schiphol maar van ons land als geheel.
Nu staat op de planning een spoorverbinding van Rotterdam richting Duitsland om goederen gemakkelijker door te kunnen vervoeren: de Betuwelijn. Maar is dat een goed idee? Ligt de toekomst van ons land in een spoorlijntje door de Betuwe? Kunnen we concurreren met de high-tech uit Japan en de VS met een spoorlijntje? Dat gelooft toch niemand?
Als we de Rotterdamse haven een plezier willen doen dan zorgen we voor een informatie infrastruktuur. Dan leggen we een Betuwelijn aan, niet door het groen van de Betuwe maar in Cyberspace, de denkbeeldige ruimte van informatie en communicatie waarvan voor het eind van deze eeuw alle bedrijven en erg veel burgers deel zullen uitmaken.
Denk je eens in, acht miljard moet de Betuwelijn kosten, om wat spoorrails neer te leggen, wat een communicatienetwerk we daarmee kunnen aanleggen. Voor dat bedrag kunnen we in een paar jaar van Nederland een stukje "global village" maken.
Of wachten we op "Europa"? Wachten we op de ons omringende landen of de VS? Het is zeker dat niet ieder land het knooppunt van de Europese of Mondiale Informatie Infrastruktuur zal kunnen zijn. De eerste landen die dat voor elkaar hebben zullen de bedrijvigheid naar zich toe trekken en anderen in het donker achter laten. Willen wij het Volendam van Europa worden, leuk om te zien maar je moet er niet wonen, je kan er niet werken? (sorry Volendammers, je begrijpt wat ik bedoel).

Ik vind het Nationaal Aktie Plan een goed initiatief. (Nog) niet ideaal, maar goed genoeg en wellicht op tijd. Wat nu nodig is, is een voortvarende aanpak om het plan verder uit te werken en te beginnen met het uitvoeren ervan. Het mobiliseren van bedrijven, overheid en burgers om te komen tot een informatie- en communicatie infrastruktuur waarmee we voorop lopen in plaats van achteraan. Dat vraagt ook keuzes, creatieve oplossingen, zoals de rol van de derde wereld, hoe laten we die ervan profiteren, werkloosheid, of het mileu, hoe wordt dat er beter van, of discriminatie, zowel in "oude" vormen als in nieuwe, hoe voorkomen we dat we nieuwe klassen van haves en have-nots krijgen. De "Betuwelijn in Cyberspace" biedt toch prachtige mogelijkheden om iedereen te betrekken bij het aanpakken van allerlei problemen, voor het vinden van creatieve oplossingen? Laten we nou niet gaan muggeziften of ons als hedendaagse Luddieten gedragen. Laten we ons bewust zijn van de tijd waarin we leven en van de snelheid waarmee onze maatschappij aan het veranderen is en gewoon instappen in onze digitale Betuwelijn.