De digitale snelweg: overheid schept kaders, bedrijfsleven realiseert.
Christine Karman (BSO)
In de volkskrant van 19 september houdt Francisco van Jole een
pleidooi voor een grote overheidsbemoeienis met het aanleggen
van de digitale snelweg. Men gaat de aanleg overlaten aan multinationals
die "in de beslotenheid van directiekamers" beslissen
over het democratisch gehalte van de digitale snelweg. Op 27 september
reageert Peter Olsthoorn met de stelling dat de overheid de ruimte
moet geven aan de elektronische snelweg, dat de overheid zich
er juist zo min mogelijk mee moet bemoeien. Naar mijn mening hebben
beiden ongelijk.
Niet alleen de multinationals bedenken in directiekamers initiatieven
die de burgers niet goed uitkomen. De overheid kan er ook wat
van. Francisco noemt zelf het voorbeeld van het voorgestelde verbod
op cryptografie dat al na de eerste aankondigingen na massaal
protest weer moest worden ingetrokken. Ook de betuwelijn is geen
voorbeeld van overheidsinitiatief dat door "de burger"
in dank wordt afgenomen. De lijn is gepland, deels ontworpen,
er komt publiciteit (en inspraak?) en het initiatief leidt zo
niet schipbreuk dan toch ernstige schade. Bedenk wel dat het hierbij
niet gaat om een plannetje dat een of andere ambtenaar op een
achternamiddag heeft uitgebroed, maar dat het gaat om een project
van acht miljard gulden aan overheidsgeld. Daar zou je als minister
van financiën een nachtje over slapen, om het voorzichtig
te zeggen. In het kader van dit stukje vind ik het niet relevant
om in te gaan op alternatieve routes en dijken en dergelijke.
Wel relevant is het de spoorlijn af te wegen tegen andere mogelijkheden
om hetzelfde doel te bereiken. Wat is dat doel? Een betuwelijn
dient uiteindelijk om de Nederlandse economie te stimuleren c.q.
te beschermen. Een doorvoerroute per trein helpt de Rotterdamse
haven en daarmee de economie. Of niet?
We leven in een tijd waarin informatievoorziening en telecommunicatie
de belangrijkste factoren zijn voor economisch succes. Heb je
informatie en communicatie dan komt het kapitaal ook en daarmee
de rest. Toch? Bepalend voor de Rotterdamse haven is dus wie de
informatie heeft voor het vervoeren van goederen naar, van en
door de haven, en wie die stromen bestuurt. Het geld wordt verdiend
door degeen die "het doet", degeen die aan de touwtjes
trekt. Ook als die niet in Rotterdam woont, of zelfs maar in Nederland.
Maar h, dan is niet de spoorlijn belangrijk, maar de informatievoorziening
en de communicatie rond de logistiek van de haven. Een informatie
infrastructuur zou wel eens veel meer waarde kunnen hebben voor
ons land dan een spoorlijn. Als Nederland door een goede op de
toekomst gerichte informatie infrastructuur het stuurhuis kan
zijn van de internationale goederenhandel levert ons dat toch
veel meer op dan het aanleggen van een spoorlijn?
Een "Nationale Informatie Infrastructuur (NII)" dus.
Maar was dat niet het woord dat Bill Clinton gebruikt als hij
het over de elektronische snelweg heeft? Dan weten we ook wat
het kost: iemand heeft berekend dat de elektronische snelweg tegen
de 15 miljard kost. Minder dan het dubbele van de Betuwelijn.
Toeval dat die bedragen van dezelfde orde van grootte zijn? En
is het een verdienste van het vorige kabinet dat ze ervoor kiezen
een treintje te laten rijden tussen Rotterdam en Duitsland in
plaats van Nederland het Europese informatie-knooppunt te laten
worden? In plaats van via Nederland de hele Europese economie
te laten besturen? Want dat laatste kan als wij als eerste een
NII hebben. Dan groeit onze NII uit tot een III.
Met dit voorbeeld wil ik illustreren dat de overheid dus ook grootschalige
initiatieven neemt die de burger niet wil, maar dat de overheid
inderdaad zoals Francisco zegt niet kiest voor de digitale snelweg.
Moet dan de overheid wel het geld geven (om te beginnen die acht
miljard dan maar) en tegelijkertijd er zich niet mee bemoeien?
Lijkt me ook nogal link. Je ziet wat er gebeurd met de TV-kanalen
die we nu al hebben. Hoe meer zenders er zijn, hoe meer rommel
er is te zien. Het aantal bekijkenswaardige programma's is helemaal
niet toegenomen. Krijgen we straks honderd kanalen, of vijfhonderd,
we worden er niet beter van. Ja, maar we krijgen ook tweerichting
TV. Jaja. Is een bedrijf erin geïnteresseerd dat ik mijn
kritisch commentaar via TV aan miljoenen kijkers kan doorgeven?
Is een commerciële omroep erin geïnteresseerd dat ik
mijn eigen programma's (of een opname van een aquarium) "op
het net zet"? Welnee. Een commerciële omroep wil zelf
uitzenden en wil geen concurrentie van iedere idioot met een videocamera.
Tweeweg TV zal dus zijn dat ik na een commercial met een druk
op een knop kan kiezen of ik het produkt morgen of overmorgen
wil kopen. Als we het aan de commerciële TV-maatschappijen
overlaten. Moeten we dan vertrouwen op de telecom leveranciers?
Daar heb ik ook wat moeite mee. Nu heb ik internet, de voorloper
van de digitale snelweg, en kan ik tegen beperkte kosten communiceren,
informatie verzamelen, informatie verspreiden, en zelfs videobeelden
uitwisselen met een groot publiek. Daar verdient niemand structureel
wat aan. Maar als een telecombedrijf (zoals KPN) een dergelijke
infrastructuur gaat beheren willen ze tikken tellen. Terecht,
want dat is hun business. Maar daar zit ik als consument ook niet
op te wachten want dat maakt alles ineens wel erg duur.
Dilemma. De overheid moet niet de digitale snelweg aanleggen want
dan komt er niks van terecht. Maar de overheid moet het ook niet
aan het bedrijfsleven overlaten want dan krijgen we iets wat we
niet willen. Maar het is geen dilemma: beide moeten doen waar
ze voor zijn. De overheid is voor democratische controle (wat
levert het op voor de burger) en voor de stimulering van de economie.
Het bedrijfsleven kan ondernemen, plannen en financieren, dus
moet de eigenlijke aanleg voor zijn rekening nemen. Met de beperkingen
die de democratie stelt (het moet wat opleveren voor de burger).
De Digitale Stad is een aardig voorbeeld, zij het erg kleinschalig,
van hoe het kan. Het initiatief wordt door de overheid gesteund
met subsidie (veel te weinig overigens), "politiek gewicht"
en publiciteit, waarna het bedrijfsleven meedoet en sponsort met
apparatuur en communicatievoorzieningen. De Stad wordt niet geleid
door de overheid, maar ook niet door het bedrijfsleven. Het is
een soort nutsbedrijf zou je kunnen zeggen. En gratis ook nog.
Echter, de overheid schiet na verloop van tijd tekort in het steunen
van het initiatief en stopt ook nog met de financiële bijdragen.
Voordat het bedrijfsleven een kans heeft gekregen substantieel
aan de financiering bij te dragen. Hoe zou het lopen als de overheid
niet direct gesubsidieerd had, maar met financiële en politieke
middelen ervoor gezorgd had dat anderen (particulieren, bedrijven
of anderszins) de financiering op zich hadden genomen? Dat zullen
we dus niet weten.
Er zijn nog geheel andere argumenten waarom de overheid niet de
digitale snelweg geheel aan het particulier initiatief kan overlaten.
Zoals ook Francisco in zijn artikel zegt, de digitale snelweg
zal de maatschappij fundamenteel veranderen (Peter Olsthoorn vindt
het allemaal niet zo revolutionair, maar dat terzijde). Telewerken
zoals we dat nu kennen is slechts een slap aftreksel van hoe we
over vijf tot tien jaar zullen kunnen werken. Je kan nu apparatuur
kopen waarmee je je kantoor thuis virtueel kan nabouwen. Je zit
in je studeerkamer, je zet een speciale bril op en je bent plotsklaps
op kantoor. Je denkt dat je collega er ook is (die zie je immers
tegenover je) maar die zit in werkelijkheid ook thuis met zo'n
bril en een videocamera. Je hoeft niet meer anderhalf uur in de
auto te zitten of drie kwartier door de regen te fietsen of op
een tochtig station op een te late trein te wachten. Hup na het
ontbijt en de koffie gelijk aan het werk. En als de kinderen thuiskomen
om twaalf uur ben je er ook weer even om met ze te eten. Leuk
toch? Het is nu nog wat duur om het zo te doen, maar wat nu technisch
kan is morgen gewoon. Dit is maar een voorbeeld, ik kan tien
andere bedenken. Maar stel je eens voor hoe dat onze maatschappij
verandert. Geen files, minder stress, zeer variabele werktijden
(om elf uur ben je even virtueel in de supermarkt) en geen internationaal
zakelijk vliegverkeer (nu al hebben multinationals teleconferencing
verbindingen met de VS om er niet steeds naar toe te hoeven reizen).
Nou zeg je "ja, maar dat wil ik helemaal niet!". Ik
wil niet thuisblijven werken en winkelen. Tja, de ervaring leert
dat dat geen keuze is. Wat technisch kan en economisch verantwoord
is dat zal vroeger of later gebeuren. De enige keuze die we hebben
is om het op een prettige of onprettige wijze te laten verlopen.
Nog meer ingrijpend zal zijn de invloed van de nieuwe technologie
op onze cultuur en omgangsvormen. Communicatie via de digitale
snelweg die we nu hebben (het internet) is persoonlijker dan via
de telefoon. Tegelijkertijd zijn er niet de barrières die
je in een persoonlijk gesprek hebt. Mensen die zowel bij een ontmoeting
als via de telefoon verlegen zijn komen op het internet ineens
helemaal los. Niet voor niks dat de piek in internetgebruik later
op de avond niet stopt om twaalf uur maar soms nog uren doorgaat.
Of wat te denken van een collega die ik twee jaar ken, maar pas
toen ik hem onlangs op het internet tegenkwam praatten we er voor
het eerst over dat we allebei gescheiden zijn en kinderen hebben.
Nogmaals, je kan het allemaal niet willen, maar er is weinig te
willen. We kunnen slechts sturen binnen zekere grenzen, en hopen
dat een overheid tijdig inziet welke rol ze moet (en kan) spelen
om ons land maximaal voordeel te laten halen uit de digitale snelweg.
Als de digitale snelweg een dermate ingrijpende invloed op onze
samenleving zal hebben, dan heeft de overheid hier een taak. Een
sturende taak, vanuit economische overwegingen wellicht een initiërende
taak, maar niet een uitvoerende taak.
De discussie over de digitale snelweg is aangezwengeld door een
breed veld van bedrijfsleven, universiteiten, instellingen, lokale
overheid en particulieren. De landelijke overheid heeft daar slechts
een beperkte rol in gespeeld. We staan nu voor de stap om echt
iets te gaan doen. Laten we om te beginnen niet wachten op "Europa"
of op de Verenigde Staten. Van Europa verwacht ik eigenlijk niet
zoveel, maar bovendien kan het nooit kwaad dat ons land door voorop
te lopen ook veel van de opbrengsten naar zich toe trekt. Wie
de trend zet zal ook veel van de digitale touwtjes in handen krijgen.
Laten we ook niet teveel verwachten van "de multinationals".
Ik vraag me af of die de bedrijfscultuur hebben om een digitale
snelweg van de grond te krijgen. Ze zullen ook niet zomaar de
handen ineen slaan, immers wat concurrentie kan in dezen geen
kwaad. Van de overheid verwacht ik dat ze de voorwaarden schept
om tot een NII te komen die gericht is op de langere termijn,
dat wil zeggen een technologie die tot na 2000 meekan (da's al
heel lang in dit geval). Subsidies moeten dan besteed worden om
bedrijfsleven, non-profit instellingen en overheden in staat te
stellen de NII te definiëren binnen de kaders die democratisch
daaraan worden gesteld. Tevens kan subsidiegeld gebruikt worden
om over een dood punt heen te komen dat wordt veroorzaakt doordat
de vraag er pas is als er aanbod is en andersom. Er zijn experimenten
gaande, er zijn nog veel meer experimenten nodig.
Het bedrijfsleven is prima in staat de hardware van de infrastructuur
neer te zetten. En ach, hoe die eruit ziet zal me eigenlijk een
zorg zijn. Als het maar snel, flexibel, goedkoop en tweerichting
is. Meer waarde hecht ik aan de auto's die er op de digitale snelweg
zullen rijden: hoe integreren we telefoon, computers en TV tot
een zinvol produkt? Er ligt werk voor de overheid om de kaders
te scheppen waarin burgers en bedrijfsleven in staat zullen zijn
diensten en produkten te definiëren en te ontwikkelen.
Wanneer? Nou eh.., nu. We hebben die acht miljard weet je nog?
Kunnen we wel even mee voort. Laten we de rest te zijner tijd
door "Europa" betalen.
|